Oedeemtherapie

Hoe kan een behandeling u helpen

Wat is oedeemtherapie?

Oedeemtherapie is een behandeling die ik toepas bij lymfoedeem na oncologische interventie oftewel na kanker. 1 op 3 mensen krijgt tegenwoordig te maken met een vorm van kanker. 1 op de 7 vrouwen krijgt te maken met borstkanker. Het komt dus vaak voor. Niet iedereen ontwikkeld er oedeem/ vocht bij.

Maar wat is lymfoedeem precies?

Lymfoedeem is een abnormale ophoping van lymfevocht in een lichaamsdeel. Het ontstaat als de lymfevaten niet in staat zijn dit vocht af te voeren. Dit is vaak erg onprettig en geeft belemmering in de kwaliteit van leven.

De oorzaak hiervan is een beschadiging of afwezigheid van lymfevaten en/of een te grote productie van lymfevocht. Dit kan ontstaan door chemotherapie of bestraling. Om lymfoedeem te begrijpen is het goed te weten hoe het lymfevaatstelsel werkt.

Slagaders voeren bloed van het hart naar de weefsels en het merendeel hiervan wordt via aders weer teruggevoerd naar het hart. Een klein deel van de bloedvloeistof (serum) treedt uit de kleinste bloedvaten en komt als lymfevocht terecht in de weefsels. Het lymfevocht wordt door de lymfevaten teruggevoerd naar een grote ader vlakbij het hart. De lymfevaten passeren hierbij vele lymfeklieren. In de lymfeklieren zitten veel witte bloedcellen, die eventuele ziekteverwekkers (bacteriën, schimmels, enzovoort) kunnen opruimen.

Hoe ontstaat lymfoedeem?

In principe kan lymfoedeem ontstaan door elke beschadiging van lymfevaten en lymfeklieren. Bijvoorbeeld bij een okselkliertoilet gedeeltelijk of geheel of lieskliertoilet. Of door chemotherapie of bestraling van het kliergebied. Als er dan ook nog extra veel lymfevocht wordt aangemaakt, bijvoorbeeld door zware lichamelijke inspanning, door invloeden van buitenaf (bijvoorbeeld warm weer), of door een infectie, dan wordt het helemaal moeilijk om dit af te voeren. Er bestaan twee soorten lymfoedeem: primair en secundair. Het maken van dit onderscheid is belangrijk, omdat er soms verschillen zijn in het behandelplan en de toekomstverwachting.

Primair lymfoedeem

Soms kan lymfoedeem aangeboren zijn. Dit heet primair lymfoedeem. Vanaf de geboorte zijn er dan minder lymfevaten aanwezig of deze functioneren minder goed dan normaal, waardoor in de loop van het leven een zwelling kan ontstaan. Dit gebeurt meestal in de benen en soms ook in de armen. Er kan een erfelijke aanleg bestaan voor primair lymfoedeem. Daardoor kunnen in sommige families meerdere mensen last hebben van lymfoedeem. In de eerste jaren wordt de zwelling vaak niet als lymfoedeem herkend, omdat deze dan nog wisselend aanwezig is. Toch is hier dan al wel sprake van beginnend lymfoedeem, waarbij een behandeling wenselijk is. Zonder behandeling zal de zwelling na enige jaren niet meer verdwijnen en is het oedeem permanent aanwezig. Bij de lichte vormen ontstaat het lymfoedeem pas tussen het 18e en 35ste levensjaar. Bij uitgebreidere vormen kan dit ook vanaf jonge leeftijd aanwezig zijn.

Secundair lymfoedeem

Secundair lymfoedeem komt vaker voor dan primair lymfoedeem. Secundair lymfoedeem ontstaat door een beschadiging van de lymfevaten of lymfeklieren. Aan de armen kan dit bijvoorbeeld ontstaan na verwijdering van okselklieren bij borstkanker of een melanoom (kwaadaardige moedervlek of huidkanker).

Lymfoedeem aan de benen kan bijvoorbeeld ontstaan na een operatie waarbij de lymfeklieren in de lies of buik zijn deels/verwijderd, of na bestraling in die gebieden bijv. bij gynaecologische ingrepen of prostaatkanker. Ook na een ongeval of grote operatie kan lymfoedeem ontstaan.

Wat zijn de verschijnselen/ symptomen?

zwelling
een vermoeid of zwaar gevoel
pijn
tintelingen
beperkingen in de beweging
beperkingen in het dagelijks functioneren
verhoogde kans op infecties (wondroos).
zwelling van de voorvoet, waardoor de huid vóór de tenen niet meer in een plooi opgetild kan worden, duidt vrijwel altijd op lymfoedeem van het been.

Wat is de behandeling?

Voor de behandeling van lymfoedeem zijn er diverse mogelijkheden. Belangrijk is dat er een behandelplan wordt opgesteld, waarbij de diverse behandelingen goed op elkaar zijn afgestemd.

In de eerste fase van de behandeling wordt actief het vocht verdreven middels manuele lymfdrainage en wordt er soms ook na de behandeling een strak verband aangelegd om het ontstaan van nieuw lymfoedeem te beperken. Belangrijk is dat er in de onderhoudsfase een goede controle is door middel van metingen om de voortgang van de behandeling te kunnen monitoren en het verkregen resultaat wordt behouden.

Een behandeling van oedeemtherapie bestaat uit;

Een behandeling van oedeemtherapie heeft als doel het verbeteren van;

Wat is Manuele lymfedrainage?

In het lichaam hebben we een lymfesysteem. Dit is een netwerk dat door het hele lichaam loopt met op sommige plekken klierstations ( denk aan okselklieren / halsklieren / liesklieren). De klierstations nemen het vocht op en voeren het af naar het hart. De lymfevaten zijn de banen die naar de klieren lopen en deze vaten hebben kleppen. Deze kleppen voorkomen dat het vocht stagneert of terugloopt in de ledematen. Maar wanneer er een operatie plaatsvindt komt er extra vocht vrij en als er dan ook nog de klierstations zijn verwijdert omdat deze ook door de kanker zijn aangetast (denk aan een okselkliertoilet of lieskliertoilet) dan is er een overload en wordt het vocht dus niet afgevoerd. Het vocht kan dan blijven zitten en zwelling tot gevolg geven.

Met manuele lymfdrainage geef ik met speciale handgrepen en massagetechnieken een druk op de lymfebanen die de kleppen helpen weer het vocht te verplaatsen en af te voeren naar klieren die nog wel werken en zodanig het vocht toch af te laten voeren.

Soms kan er een lymfevat verstopt raken. Dan wordt er een dun strengetje zichtbaar bv in het oksel gebied. Dit noemen we een axilla -web syndroom. Dit komt regelmatig voor maar is goed te behandelen door een oedeemtherapeut.

Wat is lymfetaping?

Na de behandeling van manuele lymfdrainage kan ondersteunend een lymftaping helpen. Dit is een tape die op de lymfebanen wordt geplakt en zo de lymfebanen ondersteund naar de afvoer plaats. Litteken taping kan helpen om het litteken soepeler te maken. Deze wordt vaak kruislings geplaatst. De meeste tape kan meerdere dagen blijven zitten, dit is wel afhankelijk van de locatie. En of de huid na bestraling te tape kan verdragen.

Welke soorten compressietherapie zijn er?

Er zijn verschillende manieren om compressie uit te oefenen. Dit kan met de traditionele korte rek zwachtels. Deze wordt met compressie aangebracht. Ook dit bevordert de afvoer van lymfe en voorkomt nieuwe zwellingen.

Er zijn ook andere vormen van compressie materialen bijv. Klittenbandsystemen. Het voordeel hiervan is dat een patiënt een verhoogd zelfmanagement kan uitvoeren en niet afhankelijk is van derden.

Hij of zij kan dit bij zichzelf aandoen. Hierdoor is iemand niet afhankelijk van thuiszorg of partner.

Ik zal altijd kijken naar de conditie en de kwaliteit van leven van de patiënt en binnen zijn/haar mogelijkheden materialen uitkiezen die noodzakelijk zijn.

Wanneer Therapeutisch Elastische Kousen?

Als de zwellingen grotendeels zijn verdreven of stabiel gebleven, is het dragen van een therapeutisch elastische kous noodzakelijk om het bereikte resultaat te behouden. Bij lymfoedeem zijn kousen met een naad (“vlakbrei”) effectiever dan rondbreikousen. En voor de drukklasse geldt dat dit afhankelijk is van het ledemaat arm/ been respectievelijk klasse II tot IV. Het is belangrijk om de therapeutische elastische kous altijd te dragen vanaf het moment van opstaan tot het moment van naar bed gaan. Tijdens een eventuele middagrust hoeft de kous niet uitgetrokken te worden, maar ’s nachts moet zonder kous worden geslapen. Door onregelmatig dragen van de kous kan de omvang van een arm of been toenemen, waardoor de kous niet meer past. Daardoor kunnen er opnieuw klachten en verergering van het lymfoedeem optreden. Uiteraard zal ik met u overleggen wat noodzakelijk is en welke mogelijkheden er zijn. Ook voor het zelf aan- en uittrekken van dit materiaal zijn hulpmiddelen bestelbaar. Er zijn ondertussen meerdere verschillende kleuren (onder andere zie foto), dus u hoeft niet alleen te kiezen tussen het traditionele beige of zwart.

Wat is cupping?

Cupping is een methode vanuit de chinese oudheid. Het is letterlijk de huid oppakken en soepeler maken. Soms ontstaat er na een operatie verkleving van de huid aan het onderliggende bindweefsel of de spierlaag. Dit kan een beklemmend/ strak gevoel geven bijvoorbeeld op de borst na een borstamputatie. Voor deze klachten kan Cupping dan helpen. Ik ben hier altijd wel voorzichtig mee en zal dit niet snel na een operatie uitvoeren in verband de hechting van de wond. Maar het kan wel helpen als er verkleving is opgetreden.

Sowieso gebruik ik er altijd een olie onder en zal ik dit nooit lokaal en puntig gebruiken.

Waarom oefentherapie?

Oefentherapie is erop gericht om alle spieren te blijven gebruiken. Dat is belangrijk, want de afvoer van bloed en lymfe wordt bevorderd door spierbewegingen van armen en benen. Hierdoor is dus een patiënt gebaat bij betere afvoer en kan hij dit zelf beïnvloeden.

Daarnaast wordt oefentherapie ingezet om afvoer van lymfbanen die verstopt raken of zijn (axilla-web syndroom) soepel te houden en om te voorkomen dat de fascie vast komt te zitten en er hierdoor andere bewegingsbeperkingen optreden.

Fysio Oedeem specialist